Bulwary im. Marszałka Józefa Piłsudskiego zna dzisiaj każdy. To zdecydowanie jedna z najpiękniejszych i najbardziej zadbanych części Włocławka. Dziś stanowią jedną z włocławskich atrakcji turystycznych i m.in. w takim celu planuje się ich dalsze wydłużanie. Jednak nasi przodkowie, którzy ubiegali się o ich budowę, nie robili tego z myślą o zastosowaniu turystycznym.
Starania o bulwary
Jeszcze w XVIII wieku nie było bulwarów. Miasto natomiast zmagało się z wylewami wody na brzegu Wisły. Powodowało to wielkie powodzie w całym mieście i podtapianie miejskich zabudowań, w tym spichlerzy.1 Do dziś zachowały się napisy wyryte na cegłach kościoła św. Jana, które wskazują na datę powodzi i poziom wody. Od ścianie kościoła od strony Wisły widoczne są dwie takie cegły z wyrytymi datami – 1745 oraz 1758. Do jak najszybszego zabezpieczenia brzegów Wisły przynaglała Komisja Dobrego Porządku z 1787 r. Komisja Dobrego Porządku proponowała wbijanie na brzegu Wisły tzw. główek, czyli tam, które miały zatrzymywać wiślane wody.
Ruina lądów nadwiślanych, jako oczywistem miastu grożąca niebezpieczeństwem, lubo jak najrychlejszego potrzebuje zapobieżenia, gdy jednak raz szczupłe dochody miasta w tym czasie rozpoczęcia roboty, bicia główki dla wzmocnienia lądów miejskich, najwięcej w czasie zbioru wody wiślanej podrywanych, nie dozwalają, […] przeto zalecamy zwierzchności miejskiej, aby gdy od JW. Biskupa i Prześwietnej Kapituły, do bicia główek zbierać się będą i miasto o tem obwieszczone zostanie […]2
Wielka budowa
Na początku XIX wieku wedle zaleceń Komisji Dobrego Porządku główki zostały wbite na brzegu Wisły. Zabezpieczenie to jednak na nic się zdało. Jak w raporcie z 1828 roku pisał ówczesny prezydent miasta Jan Neygart3:
Dla zabezpieczenia brzegów Wisły należałoby wystawić drewniany Bulwark od punktu pierwszey tamy […] aż do Zamku Biskupiego.4
W czerwcu 1837 roku magistrat miasta Włocławek wystosował do władz ówczesnego województwa płockiego5 raport w sprawie konieczności wybudowania bulwarów. W 1839 protokół o tej samej treści przekazano do Warszawy. Rząd Gubernialny i Komisja Rządowa Spraw Wewnętrznych i Duchownych Królestwa Polskiego przychyliły się do zatwierdzenia tej inwestycji. Jednak zamiast bulwarów drewnianych zdecydowano się na bulwary kamiennowałowe. W 1840 roku wytyczono ulicę Nadbrzeżną, która ciągnęła się od ulicy Gdańskiej do ulicy Koniec, znajdującej się wówczas w okolicy dzisiejszej ulicy Bechiego. Kosztorys budowy bulwarów zatwierdzono w 1843 roku. Przetarg na wykonanie budowy wygrał w lipcu 1844 roku pan Fiszel Mahonbaum.
Budowa Bulwarów trwała w latach 1844-1846. Na tak długi okres budowy wpłynęły m.in. wielki wylew Wisły w lipcu 1844 roku oraz wycofanie się Mahnobauma do końca 1844 roku. Budowę zakończono w 1846 roku. Ostateczny koszt ich budowy wyniósł 19 515 rubli srebrem. Ich długość wyniosła 2114 stóp, czyli ok. 640 metrów, a ciągnęły się od miejskiej rzeźni do zjazdu przewozowego u wylotu ul. Gdańskiej.6 Ulicę Nadwiślaną zabrukowano i przekształcono w Bulwarczną. Przy bulwarze postawiono drewniane barierki, które dotrwały jednak tylko do 1857 roku. Wymieniano je znów na drewniane, jednak z uwagi na to, że wymagały ciągłej naprawy, w końcu wymieniono je na żelazne pod koniec XIX wieku.
Wojna polsko – bolszewicka
Do lat dwudziestych XX wieku włocławskie bulwary wymagały jeszcze wielu prac budowlanych. Na początku XX wieku bulwary stały się areną wielu walk. W listopadzie 1918 roku doszło na nich do starcia okupacyjnych wojsk niemieckich z oddziałem Legionów Polskich, który zmusił niemieckich żołnierzy do wycofania się z miasta. W sierpniu 1920 roku stoczono bitwę z najeźdźcą bolszewickim okupującym prawy brzeg Wisły. Na ulicy Bulwarowej wybudowano okopy, przy budowie których pomagało wielu ochotników, w tym harcerstwo. Z tych okopów oddawano ogień w kierunku wojsk bolszewickich. Przy okopach oprócz żołnierzy pracowali także księża oraz pielęgniarki. Natomiast Bolszewicy przy użyciu artylerii dokonywali ostrzału miasta. Podczas tej bitwy zginęło 40 obrońców Włocławka, lecz ostatecznie udało się odeprzeć wojska bolszewickie. Ślady w postaci dziur po kulach w żelaznej barierce na bulwarach pozostały do dziś.7
Jeszcze w latach dwudziestych pomimo wojen bulwary spełniały doskonale swoje funkcje. Zabezpieczały brzeg Wisły podczas większych powodzi, jak pod koniec marca 1924 roku.9 Przy ul. Bulwarowej również prężnie działała się przystań dla statków parowych.10 Po wojnie polsko-bolszewickiej bulwary były miejscem obchodów rocznic związanych z wojną. 30 października 1930 roku przemianowano ulicę Bulwarczną na Bulwary im. Marszałka Józefa Piłsudskiego. 11 listopada natomiast odsłonięto przy bulwarach pomnik Józefa Piłsudskiego.11
PRL i współczesność
Podczas okresu PRLu patronem ulicy była Polska Zjednoczona Partia Robotnicza. W miejscu dawnego pomnika Piłsudskiego odsłonięto pomnik „Ludziom Pracy”. Od 1979 roku z tego miejsca wyruszały pochody pierwszomajowe. Po roku 1989 powrócono do dawnej nazwy ulicy.
Przypisy:
- Michał Morawski, „Monografia Włocławka”, 1933 r. ↩︎
- Stanisław Chodyński, „Rozrządzenie Komisji Dobrego Porządku w mieście Włocławku roku 1787 uczynione”, 1913 r. ↩︎
- https://pl.wikipedia.org/wiki/Jan_Neygart [dostęp: 3.11.2025] ↩︎
- Zdzisław Arentowicz, „Z Dawnego Włoclawka”, 1928 r. ↩︎
- https://pl.wikipedia.org/wiki/Podzia%C5%82_administracyjny_Kr%C3%B3lestwa_Polskiego [dostęp: 3.11.2025] ↩︎
- Marek Sandecki, „Włocławek nad Wisłą”, 2015 r. ↩︎
- https://pl.wikipedia.org/wiki/Bulwary_im._Marsza%C5%82ka_J%C3%B3zefa_Pi%C5%82sudskiego_we_W%C5%82oc%C5%82awku#cite_note-16 [dostęp: 3.11.2025] ↩︎
- Słowo Kujawskie 1924, R. 7, nr 74 ↩︎
- „Przewodnik ilustrowany po Włocławku”, 1922 r. ↩︎
- https://pomniki.wloclawek.pl/2018/10/19/pomnik-marszalka-jozefa-pilsudskiego/ [dostęp: 3.11.2025] ↩︎
