Zarzeczewo i tajemniczy zamek krzyżacki

Zarzeczewo, obecnie niewielka wieś na prawym brzegu Wisły, wydaje się być miejscem niepozornym. Miejscem, które współcześnie kojarzy nam się yacht clubem oraz targami rolniczymi. Zarzeczewo jednak posiada długą i bardzo interesującą historię pełną nierozwiązanych tajemnic. Już 100 lat temu wysnuwano hipotezy na temat tego, że Zarzeczewo było pierwotnym Włocławkiem lub… Obecności zamku krzyżackiego! Czy w Zarzeczewie rzeczywiście istniał zamek krzyżacki? W dzisiejszym artykule przyjrzymy się tajemnicom Zarzeczewa!

Historyczne znaczenie Zarzeczewa

Zanim zaczniemy rozważania na temat zamku w Zarzeczewie, musimy nakreślić jego tło historyczne. Współcześnie Zarzeczewo jest jedynie niewielką miejscowością w gminie Fabianki w sąsiedztwie Włocławka. W Zarzeczewie działa oddział Kujawsko-Pomorskiego Ośrodka Doradztwa Rolniczego w Minikowie. Funkcjonuje także marina nad zatoką, do której uchodzą mniejsze rzeczki Chełmiczka oraz Święty Strumień. W oczy mogą rzucić się także zabytkowe pozostałości po dawnym majątku „Zarzyczewo Nowe”. Jednak Zarzeczewo posiada o wiele dłuższą historię. Tak jak opisywałem to w jednym z poprzednich artykułów, pierwotnie Włocławek przed przeniesieniem na lewy brzeg Wisły, ulokowany był właśnie w Zarzeczewie.

Zabytkowy Dworek w Zarzeczewie — Zabytkowa rządcówka Zarzeczewo

W pobliżu wsi Urszulewo i Zarzeczewo ulokowane jest grodzisko datowane na XII wiek i obejmuje kilkanaście hektarów powierzchni. To obronne osiedle otacza od północy podgrodzie zamknięte wałem oraz dwie inne otwarte osady znajdujące się po stronie południowej i wschodniej. Z lotu ptaka można zaobserwować ślady dawnych chat, palenisk, wałów i innych pozostałości osiedli. Cały teren zajmuje obszar nawet kilkunastu hektarów.¹ Podczas serii wykopalisk w tym miejscu w 2009 roku udało się znaleźć dość liczny zbiór zabytków, w tym ułamki glinianych naczyń, kości zwierzęce.² To, co obecnie zostało po pierwotnym Włocławku, to niepozorne wzniesienie jednak z charakterystycznym kształtem wskazującym na obecność dawnego grodu. Jednak to nie jest jedyny gród, jaki istniał w Zarzeczewie…

Grodzisko Zarzeczewo — Grodzisko w Zarzeczewie

Był jeszcze inny gród

Prawdopodobnie istniał jeszcze jeden gród w Zarzeczewie Nowym. W miejscu dworu wybudowanego ok. 1906 roku, w którym dziś znajduje się wspomniany wyżej odział KPODR w Minikowie, miał znajdować się średniowieczny gród. Grodzisko to, tak samo jak dziś dwór, leżą na skarpie zwanej Łysa Góra, znajdującej się u ujścia rzeki Chełmiczki. Na informację o istnieniu tego grodziska można natrafić na tablicy informacyjnej w pobliżu mariny.³ Jednak pierwsza wzmianka na ten temat pochodzi prawdopodobnie z roku 1861. Grodzisko to opisał Gustaw Zieliński, pisarz oraz poeta uczestniczący w powstaniu listopadowym, mocno związany z ziemią dobrzyńską. Zieliński tworzył także prace naukowe i jedną z nich poświęcił ziemi dobrzyńskiej. W swojej pracy „O Ziemi Dobrzyńskiéj : badanie historyczne” z 1861 roku opisuje na znalezione ślady okopu czyli grodziska składającego się z kolistego wału oraz przekopu-fosy. Oprócz tego badacz natrafił także na ślady drewnianych belek. W trakcie swoich badań odkrył także coś zupełnie innego…

Pierwsza lokacja Włocławka i jej zagadka

Zarzeczewo i… Zamek krzyżacki?

Zieliński oprócz natrafienia na oba grodziska w Zarzeczewie, trafił także na fragment ceglanego muru, zbudowanego z podobnej cegły co zamek w Bobrownikach i Dybowie. Według Zielińskiego, znalezione przez niego ślady jednoznacznie wskazują na obecność zamku krzyżackiego.

[…] Od strony pola otoczony wałem, mogącym dziś mieć jeszcze do 10 stóp wysokości, przed którym była fossa, jak jej dotąd ślad wyraźny pozostał. Kotlina objęta wałem, ma 180 kroków długości a 115 szerokości. Ponieważ wał jest formy okrągłe, prawdopodobnie szerokość się zmniejszyła. Na wale wyraźne ślady murów, jeszcze dziś widać część fundamentów z cegły palonej na wapno; gatunek cegieł ten sam, co w współczesnych tej epoce budowlach, jak w Dybowie, Złotoryi i Bobrownikach.⁴

Jako kolejny argument podaje, iż Zarzeczewo znajduje się w rejonie o burzliwej historii związanej z Zakonem Krzyżackim. W roku 1391 ziemia dobrzyńska została zajęta przez krzyżaków na skutek zastawienia jej przez Władysława Opolczyka. Drugi raz doszło do zajęcia ziemi dobrzyńskiej w latach 1409-1411.⁵ Dodatkowo Gustaw Zieliński zwraca uwagę na idealne uwarunkowania terenu pod budowę zamku. Z północnej i wschodniej części obszar, na którym miał znajdować się zamek, otacza rzeczka Chełmiczka, nazywana także Chełmicą. Łącząc się z Wisłą tworzy także charakterystyczny cypel, na zachód od którego znajduje się niewielki wąwóz. O niego miał być oparty jeden z boków wałów zamkowych. Zieliński podkreśla, że nie wiadomo nic na temat, czy zamek ten miał być drewniany czy też murowany. Jedyne, czego był pewien, to faktu, że był otoczony murem obronnym. Autor tutaj dodatkowo stawia śmiałą tezę, że zamek ten był wspominaną w źródłach historycznych twierdzą o nazwie Vogelsang.

Jednak nie istniał?

Trzeba mieć jednak na względzie fakt, że od momentu publikacji pracy Zielińskiego minęło ponad 160 lat. Dziś wiemy, że twierdza Vogelsang znajdowała się w Małej Nieszawce, gdzie znajdują się ruiny zamku krzyżackiego z XIV wieku ukryte w zielonej kępce na prywatnym terenie.⁶ Dodatkowo ciężko znaleźć inne źródła informacji mówiące o potencjalnym zamku w Zarzeczewie. Również istnieniu tego zamku zdaje się przeczyć fakt, że przeprowadzano liczne badania również na ziemi dobrzyńskiej i kujawskiej. Za przykład mogą posłużyć badania Profesora Leszka Kajzera na Kujawach brzeskich i ziemi dobrzyńskiej od 1978 roku.⁷ Nie mogłem zatem natrafić na potwierdzenie, jakoby zamek w Zarzeczewie rzeczywiście istniał. Jednak być może w świadectwie Zielińskiego tkwi ziarno prawdy i rzeczywiście zamek zarzeczewski nadal przez 700 lat czeka na odkrycie…