Pierwsza lokacja Włocławka i jej zagadka

W tym roku obchodzimy 770 rocznicę pierwszej historycznej lokacji miasta Włocławek. Od roku 1255 Włocławek oficjalnie funkcjonował jako miasto biskupie i na prawach miejskich funkcjonuje aż do dziś. Jednak wydarzenie to nie było dużym przełomem dla Włocławka, co raczej określeniem jego sytuacji prawnej, bowiem Włocławek już dużo wcześniej był ważnym ośrodkiem w historii Polski. Z tego powodu nie znamy dokładnie daty i miejsca powstania historycznego Włocławka. W dzisiejszym artykule omówimy zagadkę powstania i pierwszej właściwej lokacji Włocławka!

Pierwsze wzmianki o Włocławku

Wzmianki na temat Włocławka w źródłach historycznych pochodzą na setki lat sprzed pierwszej lokacji miasta w 1255 r. Pierwotnie Włocławek określano mianem Władysława, Wladislavii czy Włocława. Najwcześniejsze pisemne wzmianki o Włocławku pochodzą z przełomu X i XI wieku. W kronice biskupa Thietmara z Merseburga, opisującej zjazd gnieźnieński w 1000 roku, wspomniano biskupa włocławskiego jako uczestnika tego wydarzenia.¹ Dodatkowo, w tzw. Roczniku Świętokrzyskim pod rokiem 1003 znajduje się informacja, że Bolesław Chrobry utworzył trzy biskupstwa: poznańskie, lubuskie i włocławskie.²

Pomnik upamiętniający pierwszą lokację miasta³

Inna z kluczowych wzmianek o Włocławku pochodzi z „Kroniki Polskiej” Galla Anonima spisanej najprawdopodobniej na początku XII wieku.⁴ W I księdze Gall Anonim, w jednym z rozdziałów poświęconych postaci Bolesława Chrobrego, wymienił listę kluczowych grodów za jego panowania:

Wychodziło bowiem na bój za jego czasów: z Poznania 1300 rycerstwa w łuskowej zbroi a 4000 tarczowników; z Gniezna 1500 łuskowych a 5000 tarczowników; z warownego Władysława łuskowych 500 a tarczowników 2000; z Giecza pierwszych 300, drugich 2000; a wszystko to lud dorodny i niepospolitym doświadczeniem wojennym we władaniu orężem należycie wykształcony.⁵

Zagadka pierwszej lokacji

Zatem możemy śmiało założyć, że już za Bolesława Chrobrego miasto Włocławek istniało i było ono jednym z ważniejszych polskich ośrodków. Jednak lokalizacja grodu, który wówczas funkcjonował jako Włocławek może nie być taka oczywista. Grodem, który przede wszystkim nasuwa się na myśl w tej kwestii jest gród funkcjonujący w miejscu dzisiejszego Pałacu Biskupiego.

Obszar, na którym obecnie znajduje się Pałac Biskupi we Włocławku, był miejscem osadnictwa już od IX wieku. W widłach rzeki Zgłowiączki i Wisły istniała wówczas nieobronna osada, której mieszkańcy zajmowali się obróbką brązu, wytopem żelaza, hodowlą, rolnictwem, myślistwem i rybołówstwem . Z czasem osada ta przekształciła się w gród obronny. W XII wieku wybudowano pierwszą murowaną katedrę, o czym pisałem w ostantim artykule, a od połowy XIII wieku stał się siedzibą biskupów włocławskich . Na miejscu tego grodu w XIV wieku rozpoczęto budowę murowanego zamku z inicjatywy biskupa Macieja z Gołańczy, który z czasem przekształcono w Pałac Biskupi.⁶

Pierwsza katedra włocławka. Tajemnica sprzed 700 lat

Alternatywna pierwsza lokacja Włocławka

Niektórzy jednak podają w wątpliwość, a żeby gród leżący w miejscu dzisiejszego Pałacu Biskupiego był „warownym Władysławem” opisywanym przez Galla Anonima. W 2009 roku w serii badań archeologicznych na prawym brzegu Wisły dokonano odkrycia śladów grodziska, podgrodzia i osad. Grodzisko datuje się na czasy XI-XIII w. Według archeologów prawdopodobnie jest to pierwsza lokacja miasta Włocławek, zanim miasto przeniesiono na lewy brzeg Wisły. ⁷ Argumentem popierającym tą tezę może być fakt, że gród ten jest zaliczany do trzech głównych punktów strategicznych ziemi kujawskiej i chełmickiej, które upatruje się w grupie tzw. sedes regni principales (Kruszwica, Włocławek-Zarzeczewo, Chełmno-Kałdus). Z wymienionych trzech ośrodków te znajdujące się w Kruszwicy i Włocławku zapewniały łączność Wielko-polski z Mazowszem oraz z Rusią.⁸ Gród ten znajdował się w miejscu dzisiejszego zespołu dworskiego, wcześniej znajdowała się w jego miejscu nieobronna osada. Z czasem wokół grodu rozbudowało się podgrodzie oraz inne pobliskie osady.

Dlaczego zatem to na lewym brzegu rozbudował się dzisiejszy Włocławek? Według historyka księdza Michała Morawskiego lewy brzeg Wisły był lepszym punktem ze względu na napady pogańskich Prusów. Ponadto zapewne bardziej nizinny teren na lewym brzegu Wisły był bardziej sprzyjający pod dalszą rozbudowę…