Katedra Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny jest obecnie jedną z głównych atrakcji turystycznych Włocławka. Katedra ta istniejąca od prawie 700 lat skrywa w sobie mnóstwo reliktów czasów średniowiecznych oraz własnych sekretów, o których można by się rozpisywać na wiele artykułów. Jednak nie była to pierwsza włocławska katedra. W dzisiejszym artykule przedstawię historię pierwszej włocławskiej katedry!
Parę słów o współczesnej katedrze
Wpierw jednak musimy przyjrzeć się początkom współczesnej katedry. Bazylika Katedralna Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny swoje początki ma w roku 1340. 22 marca 1340 roku wmurowano kamień węgielny pod budowę nowego kościoła i rozpoczęła się budowa.1 Jak podaje w swoich Rocznikach Jan Długosz:
Dwudziestego piątego marca biskup włocławski Maciej zakłada na górze w starym Włocławku, w środku starego miasta nowy chór. Z biegiem czasu dobudował do niego cały budynek i wzniósł nakładem wielkich kosztów piękny, nowy kościół godny nazwy katedry.2
Wspomniany powyżej biskup włocławski, to Maciej z Gołańczy, żyjący w latach 1285-1368 i będący biskupem włocławskim w latach 1324–1364.3 XIV wiek, w którego połowie powstaje nowa katedra we Włocławku, to czas wojny polsko-krzyżackiej. Wojska krzyżackie dokonywały wówczas ekspansji na terytoria polskie, w tym podbijając ziemię kujawską i dobrzyńską. Czas powstania nowej katedry zatem nie jest przypadkowy, gdyż pokrywa się z czasem najazdu na Włocławek. To w jego wyniku została spalona pierwsza świątynia, co dało początek nowej znanej dziś.
Pierwsza włocławska katedra
Nie jest znana dokładna data powstania pierwszej katedry we Włocławku. Wiadomo, że istniała ona już w XII wieku. Pierwsze wzmianki o istnieniu katedry we Włocławku pochodzą jednak dopiero z 1185 r4. Już od samego początku świątynia ta była pod wezwaniem Najświętszej Maryi Panny. Był to niewielki, drewniany kościół pełniący wówczas rolę kaplicy grodowej.5 Ze względu na swoje położenie często ulegał uszkodzeniom w wyniku wylewów Wisły, pożarów lub innych czynników. Z tego powodu koniecznym było postawienie kościoła o roli katedralnej o wiele bardziej trwałego. W miejscu tej świątyni w pierwszej połowie XIII wieku biskup Michał Godziemba postanowił wznieść nową.6 Tym razem była to już budowla kamienna, wzniesiona z bloków granitu polnego. Konstrukcja wykonana była w stylu romańskim typowym dla epoki. Prawdopodobnie była to budowla trójnawowa z drewnianym stropem. Do zniszczenia katedry przez Krzyżaków doszło w 1329 roku.
Tajemnice pierwszej katedry
Gdzie dokładnie w takim razie położona była pierwsza katedra? Jak wcześniej wspomniałem położona była tuż nad brzegiem Wisły w pobliżu dawnego włocławskiego zamku i dzisiejszego pałacu biskupiego. Na pierwsze ślady dawnej katedry natrafiono w 1902 roku pomiędzy ulicami Gdańską i Bednarską. W trakcie prac ziemnych odkryto resztki romańskich murów oraz, co ciekawe, krypty ze szczątkami ludzkimi. Krypty te prawdopodobnie pochodziły z XII wieku, o czym świadczą znalezione przy nich monety. W latach 1957-1961 seria badań archeologicznych w tym samym miejscu przyniosła więcej odkryć. Z odkryć rzucających nowe światło na pierwszą włocławską katedrę wymienić można pokłady odłupków granitu, pochodzących prawdopodobnie od obróbki głazów użytych do wzniesienia świątyni.
W wrześniu 2009 roku miały miejsce kolejne badania. Przeprowadzono je na posesjach Gdańska 1, Bulwary im. Marszałka Józefa Piłsudskiego 28 i Bednarska 2.7 Badaniami zajmowali się dr. Janusz Pietrzak i mgr. inż. Artur Ginter z Uniwersytetu Łódzkiego. W trakcie badań natrafiono na kolejne fragmenty romańskich murów, które zdaniem archeologów są pozostałościami po pierwszej włocławskiej katedry!
To, co może być najciekawsze w całej historii pierwszej katedry, to fakt, że jej pozostałości żyją w mieście do dziś. Najprawdopodobniej na początku XX wieku fragmentów murów romańskich użyto do budowy nowych kamienic w przy ulicy Gdańskiej i Bednarskiej, przez co w pewnym stopniu pierwsza włocławska katedra jest obecna do dnia dzisiejszego…
Przypisy:
- „Katedra pw. Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny”, Filip Badowski, OT NID w Toruniu, 11-12-2015 r., zabytek.pl ↩︎
- J. Długosz, Roczniki czyli kroniki sławnego Królestwa Polskiego, ks. 9, tłum. J. Mrukówna, Warszawa 1975, s. 270. ↩︎
- Bartłomiej Grabowski, „Historia Kujaw: Maciej z Gołańczy (1285-1368), biskup kujawski”, 2018 ↩︎
- Parafia Katedralna we Włocławku, „Dzieje Katedry”, ks. Dariusz Lewandowski ↩︎
- Michał Morawski, „Monografia Włocławka”, 1933 r. ↩︎
- Romualda Hankowska, Czciogodna katedra włocławska, „Ład Boży” 15 (464), 20 lipca 1986 r ↩︎
- „We Włocławku znaleziono fundamenty romańskiej katedry?”, 5.11.2009 r. ↩︎
