Problem miejsc pamięci i innych obiektów historycznych
Miejsca pamięci obok pomników, nazw ulic, placów czy zabytków stanowią świadectwo historii Włocławka oraz innych miast. Historia Włocławka jest bardzo długa, stąd też niemała ilość zabytków czy miejsc upamiętniających pewne wydarzenia, osoby itd. Pomimo burzliwej historii miasta pełnej konfliktów zbrojnych czy katastrof naturalnych, większa ilość takich punktów na jego mapie jednak zachowała się. Mimo to wiele z tych miejsc znajduje się w gorszym stanie, a świadomość o nich jest często mała. W tym artykule przedstawię główny problem lokalnych miejsc pamięci oraz spróbuję przedstawić szereg rozwiązań, których można się podjąć w ich kwestii.
Zdefiniowanie problemu
Na początek warto by bliżej zapoznać się z definicją miejsca pamięci oraz jego funkcją. Miejsca pamięci, to przede wszystkim obiekty, których główną funkcją jest przypominanie o pewnych wydarzeniach, osobach lub o przeszłości danego miejsca, gdzie dany obiekt się znajduje. Przywołanie tej definicji jest kluczowe dla zrozumienia najważniejszego problemu włocławskich punktów upamiętniających. Miejsca pamięci z definicji mają pielęgnować pamięć. Jednak gdy wiedza o danym obiekcie nie jest tak ogólnodostępna, a sam obiekt trudno dostępny, to przestaje on spełniać swoją funkcję. Pamięć o obiekcie po prostu zanika, więc nie może on już niczego upamiętniać. Innym problemem wpływającym na funkcjonalność tych obiektów jest ich stan. Częstymi elementami miejsc pamięci są tabliczki z informacją na temat danej historii. Uszkodzona tabliczka informacyjna z nieczytelnym tekstem nie może naturalnie spełniać swojej roli. Poza tym forma obiektu również ma duże znaczenie, gdyż od niej zależy to, jak dany obiekt będzie przykuwał uwagę oraz w jaki sposób będzie upamiętniał daną historię. Można zatem wskazać kilka czynników, od których zależy funkcjonowanie miejsca pamięci:
- dostępność informacji na temat obiektu;
- lokalizacja obiektu i jego fizyczna dostępność;
- stan fizyczny;
- forma obiektu.
Miejsca pamięci we Włocławku – parę słów
We Włocławku istnieje większa ilość miejsc pamięci, o których z czasem pamięć zanika. Miejsca te można podzielić na poszczególne kategorie:
- miejsca upamiętniające tragiczne wydarzenia z kart historii miasta i jego mieszkańców;
- miejsca upamiętniające bohaterów narodowych uczestniczących w obronie regionu w trakcie konfliktów zbrojnych;
Obiekty te różnią się również swoją formą. Można wymienić kamienie pamięci, jak np. znajdujące się w lesie przy Al. Królowej Jadwigi Miejsce Pamięci Ofiar Katastrofy Śmigłowca Mi-2 z 1996 roku[1]. Istnieją także krzyże, cmentarze bądź symboliczne mogiły. Takich struktur znajduje się wiele w obszarze miasta. Teraz zatem należy przytoczyć wybrane przykłady takich miejsc, dokonać ich przybliżenia i sprawdzić, jak one spełniają wymienione w poprzednim punkcie.
Pierwszym zagadnieniem jest dostępność informacji o takich obiektach. Na temat większości obiektów istnieje informacja, głównie w sferze Internetu. Istnieją wzmianki na internetowych encyklopediach albo dane na mapach jak np. Mapa Google. Sama obecność tych informacji to jednak nie wszystko, gdyż często strony internetowe z informacjami na ich temat nie są dobrze pozycjonowane w wyszukiwarkach internetowych lub mapach. Poza tym o części obiektów informacja w Internecie ze wskazaniem ich położenia jest ograniczona. Tyczy się to głównie tablic pamiątkowych oraz starych obiektów jak np. pomnik na Suchych Błotach. Informacje na temat tego pomnika głównie można znaleźć w książce „Od Kronenberga do Anwilu. Szkice z dziejów Rózinowa i okolic”.
Kolejnym zagadnieniem jest lokalizacja obiektów, czyli jeden z największych problemów z włocławskimi miejscami pamięci. Za dobry przykład może posłużyć wspomniany już wyżej kamień Pamięci Ofiar Katastrofy Śmigłowca Mi-2 z 1996 roku. Kamień znajduje się w lesie przy al. Królowej Jadwigi, lecz nie jest on widoczny od strony drogi. Dodatkowo dotarcie do obiektu jest utrudnione. Położenie kamienia jest również oddalone od leśnych ścieżek czy szlaków rowerowych. Ten fakt został poparty przez dużą ilość świadectw oraz zdjęć dostępnych w Internecie.
Jeśli chodzi o stan fizyczny włocławskich miejsc pamięci, to w niektórych przypadkach przypomina stan fizyczny pewnych włocławskich zabytków. Na łamach tej strony w październiku została opisana historia suszyckiego młynu motorowego z początku XX wieku. Była ona przykładem, jak można doprowadzić cenny kawałek lokalnej historii do kompletnej ruiny przez m.in. zaniedbania i brak ingerencji. Podobnie sprawa się ma z niektórymi monumentami czy tablicami upamiętniającymi. Wystarczy spojrzeć na cmentarz wojenny z okresu I wojny światowej pod Lubaniem. Obelisk w centralnej części struktury ulega powolnej degradacji, a podpis wyryty w cegle z datą utworzenia cmentarza staje się coraz mniej widoczny. Podobny los spotyka pomnik na Suchych Błotach, a także masa zabytkowych mogił na włocławskim cmentarzu komunalnym.
Nie zapominajmy o bardzo ważnej rzeczy, jaką jest forma miejsca pamięci. Za przykład niech posłuży miejsce pamięci poświęcone nieistniejącej dzielnicy Grzywno i jej tragicznej historii z początków II wojny światowej. Obiekt znajduje się w miejscu, które w teorii gwarantuje mu dużą zauważalność, czyli Al. Kazimierza Wielkiego. Pomimo tego miejsce jest praktycznie niezauważalne, ze względu na swój wygląd. Niepozorny krzyż z tabliczką przyczepiony do drzewa przy drodze nie przyciąga większej uwagi i kojarzy się z masą podobnych krzyży, które często stawia się przy drogach w miejscu wypadku drogowego ze skutkiem śmiertelnym. Dlatego forma miejsca pamięci jak i skojarzenia, jakie ze sobą niesie nie wpływa pozytywnie na zauważalność miejsca, przez co nie pełni swojej roli poprawnie.
Działania na rzecz ratowania miejsc pamięci
Dlaczego właściwie należy dbać o miejsca pamięci, o pomniki, tablice, zabytki miasta? Miejsca te przede wszystkim stanowią ważną część naszego dziedzictwa kulturowego oraz są kluczowym elementem edukacji historycznej. Miejsca te opowiadają historię niezwykle ważną dla regionu ale także i całego kraju. Pamięć o historii trzeba pielęgnować, gdyż zrozumienie przeszłości jest kluczowe dla zrozumienia teraźniejszości oraz wyciągnięcia wniosków na przyszłość, gdyż „Ci, którzy nie pamiętają przeszłości, skazani są na jej powtarzanie”[2]. Ponadto miasto z zadbanymi obiektami historycznymi staje się atrakcyjniejsze nie tylko dla jego mieszkańców, ale i również turystów. Dlatego uważam za istotne podejmowanie działań na rzecz ochrony punktów na mapie miasta związanych z jego historią, w szczególności tych wymienionych powyżej jako przykłady zaniedbań w tym temacie. Każdy włocławianin samodzielnie bez większych kosztów może podjąć się inicjatywy na rzecz zadbania o lokalne miejsca pamięci. Przede wszystkim najważniejszym działaniem jest rozpowszechnianie informacji o tych miejscach lokalnie i można to uczynić za pośrednictwem internetu. Istnieje przykładowo strona pomniki.wloclawek.pl, która zbiera informacje nt. pomników, mogił, tablic czy innych miejsc pamięci na terenie miasta.
Można również samemu publikować informacje na temat tych obiektów w taki sposób, żeby trafiały do szerszego grona odbiorców bez konieczności zakładania od razu własnych stron internetowych. Przykładem takiego działania jest dodawanie brakujących obiektów na serwisy mapowe takie jak Mapy Google[3]. W przypadku Google Maps wystarczy posiadać konto Google i odnaleźć opcję dodania miejsca w zakładce „Opublikuj”. Następnie trzeba kierować się wedle wyznaczonych instrukcji, podać odpowiednie dane obiektu, zamieścić własne zdjęcia oraz umieścić obiekt w kategorii „Obiekt Historyczny”. Po poprawnym dodaniu miejsca następuje proces weryfikacji, a następnie po zatwierdzeniu punkt jest dodawany na mapę. Proces ten może zająć nawet kilka dni. Dodanie obiektu do map Google jest o tyle skutecznym rozwiązaniem, że informacja o danym miejscu dodawana jest do Grafu Wiedzy Google (z którego korzysta Panel Wiedzy Google) i tym samym miejsce to jest lepiej wyróżnione w wyszukiwarce. Poniżej widnieje przykład dodania punktu do mapy oraz wyszukiwarki Google, w tym przypadku jest to wspomniany młyn motorowy „Suszyce”. Najprostszym i najmniej kosztownym działaniem na rzecz rozpowszechniania informacji o miejscach pamięci i obiektach historycznych jest jednak udostępnianie ich w mediach społecznościowych oraz lokalnych forach internetowych (w tym grupy na Facebooku).
Pomimo wymienionych wyżej działań, których podjąć się może każdy mieszkaniec regionu, odpowiedzialność za miasto i jego obiekty historyczne leży na powołanych przez mieszkańców Włocławka włodarzach tego miasta. To do obowiązków władzy miejskiej należy dbanie o miasto, w tym o jego obiekty historyczne. Na szczęście są już podejmowane pewne działania w kwestii ochrony miejskiego dziedzictwa kulturowego i historycznego. Przykładem działań ze strony miejskich władz jest projekt parku Grzywno[4], w ramach którego przewidziane jest utworzenie miejsc pamięci związanych z dawną dzielnicą Grzywno oraz ofiar jej brutalnej likwidacji przez nazistowskiego okupanta w grudniu 1939 roku. Plany zagospodarowania w tej sposób obszaru dawnego osiedla istniały jednak już w latach 70tych, ok. 50 lat temu[5]. Pomimo, iż jest jeszcze wiele kroków do uczynienia w kwestii lokalnych pomników, tablic pamięci czy innych podobnych struktur, to jest to krok w bardzo dobrym kierunku. Wciąż, tak jak wspomniałem, trzeba sporo uczynić w temacie. Przede wszystkim zadbać o stosowny remont uszkodzonych i zaniedbanych obiektów jak i lepszą ich ekspozycję. Ponadto dobrym pomysłem byłyby programy prowadzone ze szkołami podstawowymi i średnimi związane z historycznymi punktami na mapie miasta, w tym spotkania w szkołach czy też konkursy.
Podsumowując powyższy wywód, uważam, że pewne lokalne miejsca pamięci posiadają duży problem w postaci słabej świadomości o ich istnieniu wśród lokalnej społeczności. Jest to spowodowane zarówno ich brakiem odpowiedniego wyeksponowania czy formy, pogarszającym się stanem fizycznym oraz przede wszystkim gorszej dostępności informacji na temat danych miejsc. Sądzę również, że bardzo ważne jest zadbanie o lokalne miejsca pamięci, gdyż stanowią ważną część naszego włocławskiego dziedzictwa kulturowego. Dlatego uważam za stosowne i niezwykle istotne poczynienie kroków w kierunku zadbania o te cenne punkty naszego miasta, w tym renowacja, lepsza ekspozycja obiektów oraz działania na rzecz zwiększenia świadomości o tych obiektach wśród mieszkańców regionu. Nie pozwólmy na śmierć lokalnej historii i dbajmy o pielęgnowanie pamięci o niej oraz o ludziach, którzy ją tworzyli!
Przypisy:
- https://pomniki.wloclawek.pl/
- https://pl.wikiquote.org/wiki/George_Santayana
- https://support.google.com/maps/answer/6320846?hl=pl&co=GENIE.Platform%3DAndroid
- https://umwloclawek.logintrade.net/zapytania_email,105166,8cded75b87b7ad1f36c354e3599a5623.html
- http://www.grzywno.wloclawek.pl/dzieje/dzieje_06.html
- https://ddwloclawek.pl/pl/11_wiadomosci/51594_we-wloclawku-bedzie-nowy-park-stworza-go-w-tym-miejscu.html
1 comment